İşgalden Cumhuriyet’e giden yol: Samsun-Amasya

Anadolu Ajansı’nın Cumhuriyet’in 100. yıl dönümü dolayısıyla hazırladığı “İşgalden Cumhuriyet’e giden yol” temalı üç bölümlük dosya haberin birinci bölümünde Atatürk ve silah arkadaşlarının Samsun ve Amasya’daki çalışmaları anlatıldı.

Mondros Mütarekesi’nin 30 Ekim 1918’de imzalanmasından sonra yurdun işgal edilmesi üzerine Mustafa Kemal Paşa, 16 Mayıs 1919’da Bandırma Vapuru ile Dokuzuncu Ordu Kıtaları Müfettişi olarak 18 silah arkadaşıyla Samsun’a doğru yola çıktı.

Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşları, 19 Mayıs 1919’da sabah saatlerinde Tütün İskelesi’nden kente çıktı.

Samsunluların coşkulu törenle karşıladığı Mustafa Kemal Paşa, kendisi ve arkadaşları için hazırlanan, bugün Gazi Müzesi olarak kullanılan iki katlı Mıntıka Palas Oteli’ne yerleşti.

Çalışmalarını Mıntıka Palas Oteli’nde sürdüren Mustafa Kemal Paşa, emrindeki valilikler ve kolordu komutanlıklarından bölgenin asayiş durumu hakkında bilgi aldı, Erzurum’daki 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa ile bağlantı kurdu.

Mustafa Kemal Paşa, 25 Mayıs 1919’da bazı şikayetleri incelemek ve tedbir almak amacıyla karargahını Havza’ya nakletti.

Havza’da silah arkadaşlarıyla 12 Haziran 1919’a kadar kalan Mustafa Kemal Paşa, burada bugün Atatürk Evi Müzesi olan Mesudiye Oteli’nde konakladı.

Mustafa Kemal Atatürk, işgal devletlerine ve İstanbul hükümetinin olumsuz tutumlarına karşı ilk direniş hareketini Havza’da başlattı.

Mustafa Kemal Paşa, Havza’nın ardından daha güvenli olan Amasya’ya geçmek için Amasya Müftüsü Hacı Tevfik Efendi’ye telgraf göndererek, kente gelmek istediğini bildirdi.

Hacı Tevfik Efendi’den “Amasya halkı vatan, din ve devlet yolunda mücadele edenleri bağrına basmakla müftehir olacaktır (övünç duyacaktır)” cevabını alan Büyük Önder, 12 Haziran 1919’da şehrin girişinde Hacı Tevfik Efendi ve vatandaşlar tarafından karşılandı.

Amasya Saraydüzü Kışlası’nda Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının katılımıyla Amasya Genelgesi görüşmeleri, 21 Haziran 1919’da başladı. Ertesi sabaha kadar devam eden görüşmelerin ardından bütün dünyaya vatanın bütünlüğünün ve milletin istiklalinin amaçlandığı, yüksek sesle duyuruldu.

“Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır” vurgusu, alınan bütün kararların özeti ve bağımsızlığa giden yolun başlangıcı oldu.

Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün Milli Mücadele’yi başlattığı Samsun ve ulusun kurtuluşu için önemli kararların alındığı Amasya’nın Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden yolda önemli yeri bulunuyor.

Samsun’daki Bandırma Gemisi ve Milli Mücadele Açık Hava Müzesi, Gazi Müzesi ve Havza Atatürk Evi Müzesi ile Amasya’daki Saraydüzü Kışla Binası Milli Mücadele Müzesi, Cumhuriyet’in 100. yılı dolayısıyla AA ekibince dron ve FPV dron ile görüntülendi.

Samsun’da bulunan Bandırma Gemisi ve Milli Mücadele Açık Hava Müzesi’ndeki Bandırma Gemisi’nin replikası, geminin orijinaliyle birebir aynı ölçülerde yapıldı.

Gemide Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının bir toplantı anı canlandırılıyor. Toplantı masasının üzerinde ise ceylan derisine işlenmiş 1910 yılına ait Karadeniz haritası bulunuyor.

Gemide Atatürk’ün doğum gününü 19 Mayıs olarak kabul ettiğine dair belgenin sureti, Lozan Barış Antlaşması’nın 1923 yılı Osmanlıca orijinal baskısı, görev talimatnamesi, İngiliz vizesi, Havza, Amasya, Erzurum yolculuklarına dair önemli vesikalar sergileniyor.

Sergi salonunda Atatürk’e ait orijinal Belçika yapımı beylik tabancası, giydiği kıyafetlerin replikaları, Atatürk’ün vefatının Samsun basınında yansımaları ile vefat raporunun ve vasiyetnamesinin sureti de yer alıyor.

Tütün İskelesi, Mustafa Kemal Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı’nı başlatmak için Samsun’a ilk adımını attığı yer. Burada Atatürk ve 18 silah arkadaşının balmumu heykeli bulunuyor.

Atatürk’ün Samsun’a çıktığında kaldığı Mıntıka Palas Oteli, 12 Haziran 1926’da Samsun halkı adına Mustafa Kemal Atatürk’e armağan edildi.

1939’da Samsun Belediyesi sorumluluğuna verilen bina, 1997’de Kültür ve Turizm Bakanlığına devredilerek Gazi Müzesi olarak hizmet vermeye başladı.

İki katlı müze binasının alt katında Atatürk’e ait silah ve giysilerin yer aldığı bölümün duvarlarında 1919 yılından Cumhuriyet’in ilanına kadar geçen dönemi yansıtan fotoğraflar sergileniyor.

Müzenin girişindeki seramik rölyef, Atatürk’ün 1919’da Samsun’a çıkışını simgeliyor. Müzenin ikinci katında da Atatürk’e ait eşyalar ile Atatürk ve 18 silah arkadaşının bal mumu heykelleri bulunuyor.

Üst kattaki diğer bölümlerde ise Atatürk’ün kaldığında kullandığı dinlenme, yatak ve çalışma odalarıyla banyo yer alıyor.

Atatürk’ün Milli Mücadele’nin ilk meşalesini yaktığı dönemde karargah olarak kullandığı Mesudiye Oteli, bugün Havza Atatürk Evi Müzesi olarak ziyarete açık tutuluyor.

Burada Havza’da bulunduğu sürede yaptığı yazışmalar ile Türkiye Cumhuriyeti için yaptırılmış ilk Cumhurbaşkanlığı forsu, çalışma odasında sergileniyor.
Müzede Atatürk’ün kullandığı eşyaların benzerleri de bulunuyor.

Milli Mücadele’nin yol haritasını belirleyen belge özelliğini taşıyan Amasya Genelgesi’nin tartışılıp hazırlandığı Saraydüzü Kışlası, Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarına Amasya’da kaldıkları sürece ev sahipliği yaptı.

Amasya Genelgesi’nin 22 Haziran 1919’da açıklandığı Saraydüzü Kışlası binası, bölgede yaşanan doğal afetlerin etkisiyle 1935’te kısmen, 1944’te ise tamamen yıkıldı.

Atatürk’ün Amasya’ya geldiğinde 10 gün konakladığı, Amasya Genelgesi’nin kaleme alındığı yer olan Saraydüzü Kışla Binası Milli Mücadele Müzesi, tarihi önemi gözetilerek aslına uygun şekilde 2007’de Yeşilırmak kıyısında yeniden inşa edildi.

Cumhuriyet dönemine ait eserler ve bazı belgelerin sergilendiği bina, günümüzde çeşitli etkinliklerin düzenlendiği kültür merkezi olarak da kullanılıyor.

Binadaki müzede Mustafa Kemal Atatürk’ün Amasya’ya gelişi ve karşılanma anı, 12 bal mumu heykelle canlandırılıyor.

Daha önce Sultan II. Bayezid Külliyesi’nde hizmet veren İl Halk Kütüphanesi de 2022’de buraya taşındı.

Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fahri Sakal, AA muhabirine, çoğunluğu kurmay subay olan Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarının İstanbul’dan Samsun’a asayişi sağlamak için değil, Milli Mücadele’yi başlatmak amacıyla geldiklerini söyledi.

Atatürk’ün o dönemdeki rütbesinin tuğgeneral seviyesinde olduğunu anlatan Sakal, “Amaçları asayişi sağlamak olsa Mustafa Kemal’in yanında belki bir kurmay subay olurdu, belki hiç olmazdı. Bir subayı Samsun ve yöresine gönderme fikri, İngilizlerin tehditleri üzerine başladı. Mondros’un 7. maddesinin uygulanmasına, yani İngilizlerin yöreyi işgaline meydan vermemek için buraya bir subay gönderme kararı veriliyor.” dedi.

Sakal, 1919 yılında Osmanlı’nın Samsun’daki askeri birliğinin zayıf olduğuna dikkati çekerek, şöyle devam etti:

“Mustafa Kemal Paşa buraya geliyor. Yanındaki subaylarla Mıntıka Palas Oteli’ne geçiyor. Önce sağın solun keşfini yapıyor, halktan gelenler oluyor. Paşa, çevredeki etkili kişilerin kimini ziyaret ederek, kimini yanına davet ederek görüş alışverişinde bulunuyor ama burada Milli Mücadele’yi başlatma anlamında herhangi bir işaret vermedi. Burada 6 gün kaldı. Sonra gittiği Havza’da Milli Mücadele’ye hazırlığın adımlarını atmaya başladılar.”

Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’dan yola çıkmadan Fevzi Paşa ve Cevat Paşa ile görüştüğünü anlatan Sakal, şunları kaydetti:

– Milli Mücadele’yi organize etmek için kararlar almıştı o iki paşa ve bunu Mustafa Kemal Paşa’ya söylediler. Üçüncü adım ise Havza’da atıldı. Nedir o? Yurt sathındaki sivil, asker kişi ve kurumlara, işgaller karşısında direnilmesi, vatanın düşmanın insafına bırakılmaması, bu konuda gerekenlerin yapılması, ilgililerin birbiriyle irtibat kurması ve fevri hareket etmeden her yörenin ve vatanın savunulması gerektiğine dair telgraflar gönderildi.

– İstanbul’dakilerden sonra Anadolu’daki ilk hareket, Milli Mücadele çağrısı gibi ama kişilere bu. Bunun genele yayılması Amasya Tamimi (Genelgesi) ile oldu, ‘Vatanın bütünlüğü ve milletin istiklali tehlikededir’ diye. İstanbul’daki hükümetin işgal altında, bir şey yapamaz, aciz durumda olduğunu hatırlattıktan sonra, ‘Milletin istiklalini ve istikbalini milletin kendi azim ve kararı kurtaracaktır’ şeklinde. Milli Mücadele’nin Türk ve dünya kamuoyuna ilanı Amasya Tamimi ile yapılmış oluyor.

Sakal, Erzurum ve Sivas kongreleri ile Milli Mücadele’nin adımlarının tamamlandığını, daha sonra Kurtuluş Savaşı’nın başlatıldığını sözlerine ekledi. (AA)